Florencja XV wieku stanowi prawdziwą kolebkę bogactwa włoskiej sztuki. Czas ten przez angielskich i niemieckich badaczy został określony jako quatttrocento – był to wstęp do renesansu, okres, w którym rozwijały się nowe, świeże tendencje. Za początek tej epoki uznaje się rok 1401, kiedy to odbył się konkurs na drugie drzwi do florenckiego baptysterium. Wiele historyków twierdzi także, że to Masaccio rozpoczął nowy ten nowy nurt, nieco później, bo około roku 1420.
Stolica Toskanii stanowiła główny ośrodek młodego renesansu. Doszło w tym czasie do rozkwitu tak zwanej szkoły florenkciej, której mecenasem był wpływowy ród Medyceuszów. Zainspirowała ona liczne włoskie miasta takie jak Wenecja, Mediolan, czy Mantua. W późniejszych latach doszło do ostrej rywalizacji pomiędzy artystami i ich mecensami, głównie po objęciu władzy przez Francesca Sforzę w Mediolanie.
Malarstwo Florencji XV wieku przechodziło dynamiczny rozwój. Artyści doprowadzili malowidła ścienne – freski – do istnej perfekcji. Aż do dziś, miłośnicy sztuki mogą zachwycać się kunsztownie ozdobionymi ścianami kościołów, gdzie dostrzegalny jest fantastyczny warsztat twórców, jak i dogłębne przekazanie ich emocji i wierzeń. Rozwinęła się także sztuka świecka, na którą mocno wpływnęło upowszechnienie humanizmu. Artyści próbowali przybliżyć idęę człowieka, koncentrując się zarówno na prawach geometrii, jak i poszukiwaniu odpowiedniej perspektywy. Widoczna jest zatem duża różnorodność twórczości malarskiej w czasie kwitnącego renesansu.
Zasłużonym malarzem Florencji XV wieku z pewnością jest Fra Angelico. Szkolił się u samego Masolina, od którego przejął styl odzdobny. W czasie swojej dojrzałej twórczości starał się uwolnić od wpływów gotyku dążąc bardziej do uproszczenia i monumentalności. Dzieła artysty dotykają w większości tematyki religijnej. Jednym z jego piękniejszych dzieł jest „Zwiastowanie” – obraz ołtarzowy obecnie znajdujący się w Muzeum Prado w Madrycie. Zachwyca w nim przede wszystkim przestrzenność architektury, dokładność w oddaniu natury, a także uchwycenie emocji przedstawionych postaci. Fra Angelico ukazał słynną scenę bilbijną, gdzie Archanioł Gabriel oświadcza młodej Maryji, że zostanie matką Syna Bożego. Niesamowitym dziełem artysty jest także „Noli me tangere” znajdujący się obecnie w Museo di San Marco we Florencji. Obraz przedstawia Chrystusa w towarzystwie Marii Magdaleny zaraz po zmartywchwstaniu. Wyróżniają go egzoteryczne symbole, kunsztowne ukazanie natury i specyfiyczne owianie tajemnicą całej sceny. Dla mistrza Fra Angelico sztuka jawiła się jako doskonała forma wysławiania Stwórcy.
W architekturze włoskiej tego okresu rozwinął się typ budowli zwany pałacem miejskim – palazzo. Pojawiły się też nowatorskie ornamenty, czy porządki architektoniczne. Społeczeństwo rozpoczęło dokładniej planowanować miasta – nastąpił rozkwit urbanistyki. Typowym dla renesansu zjawiskiem jest pojęcie miasta idealnego bedące założeniem systemu miejskiego z symetryczną siatką ulic.
Jednym z pionierów florenckiej architektury był Filippo Brunelleschi. Zaprojektował niesamowitą kopułę katedry Santa Maria del Fiore, szpital niewiniątek, kościół San Lorenzo, kaplicę Pazzich przy kościele Santa Croce, kościół San Spirito, a także Palazzo Pitti. Artysta odegrał ważną rolę w historii miasta, bowiem skonstruowanie jak najwyższej kopuły było ambicją Florencji, która w ten sposób chciała przewyższyć swoje rywalki: Pizę i Sienę, obie mające wielkie katedry kopułowe. Brunelleschi zaproponował nowe rozwiązanie, w którym elementem konstrukcyjnym są żebra usytuowane wzdłuż południków i równoleżników. Poziome pierścienie, wbudowywane sukcesywnie, usztywniły konstrukcję spełniając jednocześnie rolę zworników. Mimo pewnych trudności architektonicznych, artyście udało się stworzyć prawdziwą perłę na mapie miasta. Świątynia San Lorenzo zaraz przy kopule stanowi jedno z większych osiągnięć twórcy. Bazylika jest trójnawowa, została założona na planie krzyża łacińskiego. Drugą zakrystię budowli, przylegającą z prawej strony do nawy poprzecznej – transeptu – projektował już Michał Anioł.
Sztuka renesansowej Florencji z pewnością stanowi fundament dziedzictwa włoskiego malarstwa i architektury. Okres ten to prawdziwe odrodzenie antycznych ideałów udoskonalone nowoczesnym postrzeganiem świata geniuszy sztuki. Florencja to centrum wszelkiego piękna i doskonałości. Mimo upływu lat, dzieła XV wieku pozostają bliskie, wciąż aktualne, a co najważniejsze – chwytają za serce.
